Cách nay hơn nửa thế kỷ, khi nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc bài thơ Thuyền viễn xứ của tác giả Huyền Chi, công chúng miền Nam khi ấy thường bắt gặp trên tờ nhạc phát hành có in kèm lời nhắn “Huyền Chi, cô ở đâu”.
Nhưng tuyệt nhiên không có phản hồi. Câu chuyện ấy có lẽ cũng rơi vào quên lãng trong bao nhiêu nỗi thăng trầm của chính nhạc sĩ Phạm Duy và thời cuộc nước nhà từ ấy. Nhưng nay, tác giả Huyền Chi bất ngờ xuất hiện trở lại, bằng tập sách “Huyền Chi & Thuyền viễn xứ” để kể lại nhiều câu chuyện sau 67 năm. Nữ nhà thơ 18 tuổi năm nào giờ đã là cụ bà 85 tuổi.
Câu chuyện bắt đầu vào năm 1952, khi Huyền Chi in tập thơ đầu tay có tên Cởi Mở tại nhà in Sống Chung, trong lúc đến nhà in xem tập thơ mới in xong thì tình cờ được bà chủ nhà in giới thiệu với nhạc sĩ Phạm Duy cũng vừa đến đó. Phạm Duy thấy có thơ mới ra, nên đề nghị với Huyền Chi “Cô tặng tôi một cuốn đi, để xem có bài nào hay tôi sẽ phổ nhạc”. Thế là Huyền Chi đưa ông một cuốn, đề tặng hẳn hoi, đến khi bản nhạc Thuyền viễn xứ được công bố, nhiều người yêu thích, thì Huyền Chi đã về sống ở Phan Thiết. Và mặc dù vẫn đọc được lời nhắn “Huyền Chi, cô ở đâu” trên các tờ nhạc, nhưng Huyền Chi đã “chọn sự im lặng”. Đến nay, trong tập sách trở lại ở tuổi ngoại bát tuần, Huyền Chi bộc bạch về Phạm Duy trong Lời tựa: “Dù sao tôi cũng nợ ông một lời cám ơn vì nếu không có nhạc ông, bài thơ của tôi cũng không còn được lưu giữ trong lòng nhiều người Việt Nam đến ngày hôm nay”.
Điều đó hoàn toàn có thể, bởi ngay với tác giả, hoàn cảnh xáo trộn thời chiến đã khiến cô không còn giữ được tập Cởi Mở, nơi có bài Thuyền viễn xứ trình làng từ 1952 và từng làm náo động làng báo Sài Gòn lúc bấy giờ (do có người gán ghép tạo nên một scandal). Và ngay cả tên tuổi Huyền Chi cũng bặt dấu từ năm 1954, theo ý nguyện của cô là “khi lập gia đình, tôi gác bút”.
Như vậy là từ những năm 1950 đến nay, công chúng yêu nhạc, mê thích bài Thuyền viễn xứ của Phạm Duy, có thể thuộc nằm lòng ca từ và nhạc điệu ấn tượng: “Chiều nay sương khói lên khơi/ Thùy dương rũ bến tơi bời/ Làn mây hồng pha ráng trời/ Sóng Đà Giang thuyền qua xứ người…”, nhưng vẫn không biết tác giả Huyền Chi là ai.
Thế rồi trong hành trình tìm kiếm tư liệu cho các bài viết Sài Gòn – Chuyện đời của phố, nhà báo Phạm Công Luận gặp được tác giả Huyền Chi – người mà Phạm Duy “kêu hoài nhưng không gặp” như cách nói của một số người trong giới. Ấy là vào năm 2016, lúc này Huyền Chi đã là bà giáo già tuổi tám mươi, nhưng vẫn minh mẫn và sống vui khỏe tại Quận 2 – TP.HCM. Từ cuộc gặp này, biết được Huyền Chi không còn giữ được tập thơ Cởi Mở chứa “mối duyên thơ nhạc với Phạm Duy”, nhà báo Phạm Công Luận đã tìm trong số các nhà sưu tập thân quen của anh có người còn giữ được tập Cởi Mở, và một người bạn khác – nhà sưu tập Vũ Hà Tuệ – đã kỳ công phục chế, in lại một bản thơ Cởi Mở với chất lượng mỹ thuật giống như bản gốc thời xưa, và đem tặng cho cô Huyền Chi, đến nay mọi người mới biết tên thật là Hồ Thị Ngọc Bút.
Thêm một điều kỳ thú nữa là mặc dù ở tuổi tám mươi, nhà thơ Huyền Chi vẫn là một facebooker năng động với nhiều bài viết rất hay (nick name Khánh Ngọc). Bà cho biết chính mạng xã hội này đã giúp bà kết nối với người thân trong họ từng bị thất lạc do gia đình ly tán sang hải ngoại từ trong chiến tranh. Chuyện này, bà kể thành một bài ký “Chuyện lạ khó tin nhưng có thật” in trong tập sách mới ra này.
Giờ đây, khi lớp công chúng yêu thích nhạc Thuyền viễn xứ và thơ Huyền Chi đã dần lùi vào quá vãng, bạn đọc ngày nay lại được chứng kiến một sự trở lại đầy thú vị cũng của chính Huyền Chi nhưng trong một phiên bản khác. Huyền Chi & Thuyền viễn xứ chứa đựng không chỉ toàn văn tập thơ Cởi Mở, mà còn bao câu chuyện dù chỉ xoay quanh một đại gia đình, nhưng không gian trải dài cả hai miền nam bắc, hải ngoại, và thời gian thì tràn suốt cả cuộc chiến tranh Việt Nam cho đến thời bao cấp và đến tận bây giờ.
Đọc Huyền Chi, bỗng rưng trước hình ảnh một người cha trí thức Tây học, lại ngạc nhiên khâm phục về tinh thần hiếu học của người Phù Lưu – Bắc Ninh – một truyền thống mà chính cha bà đã thụ hưởng như một cơ duyên của cuộc đời và tiếp tục duy trì tinh thần ấy mãi về sau. Rồi những câu chuyện tình thời thập niên 1950 với hình dáng người thiếu nữ trong đó nhiều phần chính là tác giả. Đọc bút ký của một cá nhân lão thành, mà như lần lại những đoạn trường của đất nước, thấy lại cuộc chia ly đằng đẵng mười năm của cha mẹ và mấy anh em, nghe được nỗi đau của người trắng tay do thời cuộc, nghẹt thở trước tai nạn của người thân và con cháu bị thất lạc… Đặc biệt ba thiên ký sự “Những bà mẹ thời bao cấp” với từng câu chuyện thật của chính gia đình cô Huyền Chi, độc giả ngày nay sẽ có thêm cái nhìn về sự chuyển mình “đổi mới” của nước nhà từ trong những phận người, những miếng ăn tần tảo để tồn tại qua chặng đường khốn khó…
Điều đáng quý hơn tất cả là tinh thần lạc quan, nét duyên dáng và dung dị toát ra từ câu chữ của cô Huyền Chi. Có lẽ ngần ấy tháng năm chìm nổi của cuộc đời đã mang lại cho cô một sức mạnh nội tâm lớn lao ẩn sâu trong vẻ ngoài bình dị. Nhớ hồi năm ngoái đi cùng mấy nhà sưu tập đến thăm cô ở Quận 2, thấy cô đang vui với lớp dạy tiếng Anh tại nhà, trước phòng khách vẫn xếp sẵn một loạt bao gạo cô làm từ thiện bằng hình thức: Những ai được cho sẽ tự đến mang về nấu cơm. Cô Huyền Chi quan tâm đến miếng ăn của người thân trong nhà và của bà con lối xóm bằng nhiều hình thức. Nay đọc trong sách, mới phát hiện ra cô có cách viết về ẩm thực thật có duyên: “Ở Phan Thiết, một lần tôi đã thấy một ông lớn tuổi ngồi xuống một quán bánh căn trên lề đường. Ông mượn một cái tô lớn nhất mà người bán có thể có, rồi nói với bà chủ: Bà bán cho tôi đầy tô này. Ông đổ đầy nước mắm, rồi chầm chậm, thong thả, nhẹ nhàng, trầm tư dùng đũa dầm nát bánh trong tô. Ông không vội ăn, ông đang làm một cuộc hành hương về kỷ niệm, về quá khứ, về một nơi nào đó xưa xa, với bóng dáng những đứa trẻ mang cặp táp tung tăng đến trường, một ông bố còng lưng kiếm sống, một bà mẹ lúi húi trong bếp hay chăm lo con cái… hoặc ông nghĩ về một cô bạn học sinh thời mới lớn nào đó má đỏ hây hây ngồi cạnh nồi bánh căn đỏ lửa với những giọt mồ hôi chảy dài trên trán, trên má, trên cổ. Vừa ăn vừa xuýt xoa, không biết vì thẹn hay vì nóng… đẹp quá mối tình đầu! Nước mắt ông không nhỏ xuống vì đã bao đêm nó thấm sâu vào trái tim ông…”.
Trong đoạn văn của bài ký Tản mạn về ẩm thực này, có cụm từ “hành hương về kỷ niệm” thật hay. Và việc ra sách ở tuổi 85 như thế này, tác giả Huyền Chi – Hồ Thị Ngọc Bút cũng tự mình làm một chuyến hành hương về kỷ niệm và còn chia sẻ đến đông đảo bạn đọc nữa, cũng là chuyện hay hiếm có, phải không.
Lam Điền
Bình luận mới nhất